Հայաստանի ծերացած բնակֆոնդը. ի՞նչ քայլեր են արվում այս ուղղությամբ և ի՞նչ է պետք իրավիճակը փրկելու համար

ՀՀ-ում սեյսմիկ անվտանգության և սեյսմիկ պաշտպանվածության հարցերը տասնամյակներ շարունակ օրակարգում են, բայց այդ հարցը թերևս սկսվում է ակտիվ քննարկումների սեղանին դրվել հենց այն ժամանակ, երբ մեր երկրում գրանցվում է բարձր մագնիտուդով երկրաշարժ: Օրեր առաջ գրանցվեց այդպիսի ցնցում:Պաշտոնական հաղորդագրության համաձայն , այն եղել է Հայաստան-Վրաստան սահմանին: Երկրաշարժը զգացվել է Շիրակի, Լոռու, Արագածոտնի մարզերում 4-5 բալ, Երևանում՝ 3 բալ ուժգնությամբ:

Ցնցումների արդյունքում փլուզումներ եղել են, սակայն ոչ մեծ ծավալների։ 5 դեպք միայն մայրաքաղաքում, մասնավորապես Վարդաշենում և Արցախի փողոցում շենքերից քարեր են թափվել, մի քանի բնակարաններում ճաքեր են առաջացել:

Թե ինչպիսին է ՀՀ-ում բնակֆոնդի սեյսմիկ առումով ռիսկայնությունը, պետությունն ինչ քայլեր է ձեռնարկել և ձեռնարկում շենք-շինությունների սեյսմիկ ռիսկը նվազեցնելու ուղղությամբ , ինչ նորմերով է այսօր ՀՀ-ում իրականացվում կառուցապատումը, այս հարցերին վերաբերյալ պարզաբանումներ ստանալու համար Zarkerak.am-ը թակել է շահագրգիռ կողմերի դռները:

Փետրվարի 14-ին «Սեյսմիկ պաշտպանության տարածքային ծառայություն» ՊՈԱԿ տնօրեն Սոս Մարգարյանն ասուլիսի ժամանակ հայտնեց, որ խորհրդային տարիներին շենքերը կառուցվել են 7-8 բալ ուժգնության երկրաշարժերի դիմակայելու համար, մինչդեռ պետք է կառուցվեին 9-10 բալի համար, ուստի սեյսմիկ առումով ունեն խոցելիություն։ Որոշ հաշվարկներով՝ Հայաստանի բազմաբնակարան շենքերի մոտ 90%-ը կառուցվել է խորհրդային տարիներին: Այդ շենքերի մեծ մասը բոլորել է հիսուն տարին, դրանք կրել են 1988 թվականի երկրաշարժի ազդեցությունը, ենթարկվել բնականոն մաշվածության:

«Հայաստանում առաջին խնդիրը, որ պետք է լուծվի՝ շենքերի անձնագրավորման հարցն է։ Այդ դեպքում պարզ կդառնա, որ շենքն ինչ վիճակում է և ինչ միջոցառումներ է անհրաժեշտ ձեռնարկել՝ ամրացնել,թե ապամոնտաժել»,- Zarkerak.am-ի հետ զրույցում ասաց ՀՀ ԳԱԱ Ա․  Նազարովի անվան երկրաֆիզիկայի և ինժեներային սեյսմաբանության ինստիտուտի տնօրեն Ջոն Կարապետյանը։

Շենքերն ավելի սեյսմակայուն դարձնելու համար ի՞նչ լուծումներ կան․

Ջոն Կարապետյանի խոսքով , անհրաժեշտ է իրականացնել ոչ միայն շենքերի ակնադիտական ուսումնասիրություն, այլ համալիր գործիքային ուսումնասիրություն և այդ եղանակով հասկանալ, թե շենքն ի՞նչ մաշվածություն ունի,այդ շենքը պիտանի՞ է շահագործման և այլն: Դրանից հետո նոր կարելի է եզրակացություն անել, թե ինքն իր նախագծային պատկերից որքան է փոփոխության ենթարկվել: Երբ եզրակացության արդյունքները պարզ լինեն,  դրանից հետո  պետք է արդեն որոշվի, թե ամրակայման ենթակա շինությունը ինչ եղանակով պետք է ամրացվի, որովհետև, երբեմն ներքին ամրացման պարագայում հնարավոր է մակերեսի փոփոխություն լինի:  

Սպիտակի երկրաշարժից հետո Գյումրիում իրականացվել է տարբեր եղանակներով ամրացման գործընթացներ և որքանով են դրանք արդյունավետ եղել, որքանով ոչ, ցույց կտա ժամանակը։ Այսինքն, ամրացման պրակտիկա մեր երկրում կա, շեշտում է փորձագետը:

«Այդ մեթոդների կիրառումն, իհարկե, ծախսատար է։  Սակայն, եթե ինչ-որ շենք պետք է շահագործվի և տվյալ շենքում մարդիկ են ապրում, ուրեմն պետք է միջոցառումներ ձեռնարկվեն։ Դա թանկ լինի, թանկ չի լինի պետք է արվի»,- ասում է նա և հավելում՝ հստակ չի կարելի պնդել, որ ամրացումն ավելի թանկ է արժենում, քան նոր շենք կառուցելը։

ՀՀ-ում  գործող շինարարարական նորմերը ավելի խստացվել են, նորակառույցների դիմացկունություն բարձր է, ունեն 9 և ավելի բալ սեյսմակայունություն։ Տեխնիկական վերահսկողությունը, լաբորատորիաները բավարար աշխատում են և մենք դժգոհելու տեղ չունենք, վստահեցնում  է Կառուցապատողների հայկական ասոցիացիա ՀԿ հիմնադիր Վահե Պետրոսյանը։ Սակայն, ըստ նրա,այսօր խնդիրն այն է,որ ՀՀ-ում կա մոտ 90 միլիոն քառակուսի մետր բնակելի մակերես և տարեկան մեկ տոկոս մաշվածություն է գրանցվում, այսինքն1 միլիոն քառակուսի մետր «շարքից դուրս է գալիս», սակայն զուգահեռ 1 միլիոն քառակուսի մետր շահագործման չի հանձնվում:

«Աստիճանաբար, վերջին 30 տարիների ընթացքում ավելի ու ավելի են մաշվում հին բնակֆոնդը: Ճիշտ է, նորը կառուցվում է, բայց մաշվածության տեմպերը շատ ավելի մեծ են՝ 2 անգամ ավելի մեծ են և հին բնակֆոնդը՝ խորհրդային ժամանակաշրջանի և դրանից առաջ կառուցված շենքերի շահագործման ժամկետն անցել է՝ շատերինը անցել է, իսկ շատերինն էլ կանցնի առաջիկա 10 տարում: Շենքերը կառուցվել են 70-80 տարի շահագործման ժամկետով և, բնականաբար, եթե ինչ-որ մի բանի շահագործման ժամկետն անցնում է, այն թուլանում է: Այսինքն, օրենքով ինքը դառնում է վթարային և պետք է քանդվի ու նորը կառուցվի։ Այսօր մենք ունենք 4-րդ և 3-րդ կարգի վթարային մոտ 600 հատ շենք, պատկերացնում ե՞ք ամեն շենքում 100 հոգի ապրի՝ 60 հազար մարդու մասին է խոսքը, որոնց կյանքը վտանգված է և 5-6 բալ երկրաշարժի դեպքում 3-րդ, 4-րդ կարգի շենքերը փուլ են գալիս, 4-րդ կարգի վթարայինն անգամ առանց երկրաշարժի կարող է փուլ գալ, իսկ մենք ունենք 4-րդ կարգի վթարային շենքեր, որտեղ մարդիկ են ապրում»:

Հին շենքերը թարմացվե՞ն, թե՞ փոխարինվեն նորերով

«Իմ համոզմամբ պետությունը պետք է իր քաղաքականությամբ նպաստի նրան, որ մասնավոր հատվածը ներդրումներ անի և նոր բնակարանաշինության տեմպերով փոխարինի հինը: Դրանց ամրացումը տեղային լուծում կարող է լինել: Ամրացնե՞ս, դրանք արդեն այն վիճակում են հիմնականում, որ ամրացնելով հարց չի լուծվի:  Միգուցե, կարող է մինչև 20 տոկոսը ամրացվել, բա էն մնացա՞ծը: 9, 10, 14 18 հարկանի շենքերի ինչն ամրացնեն: Դուք լավ գիտեք ինչ շենքերի մասին է խոսքը, այն ստալինկեքը, խրուշչյովկեքը։ Հա՛, միգուցե կարելի է ինչ-որ լուծում տալ, բայց 80-ականների պանելային համատարած բնակարանաշինության դեպքում՝ դա հնարավոր բան չի»։

Պետրոսյանի կարծիքով,  օրինակ եկամտային հարկի մասին օրենքը, որը որոշվեց մինչև 2025 թիվ Երևանում չեղարկել, դա չեր կարելի անել։  Որովհետև դա գործուն ծրագիր է, որը կոչված է Երևան քաղաքում հին բնակֆոնդը փոխարինելուն: Հանեցինք, կթուլանա և հին բնակֆոնդը կմնա՝սա լուրջ  խնդիր է։

«Հիմա բոլորն էլ անշարժ գույք ձեռք են բերում հիպոթեքով, պետք է լինեն լավ հիպոթեկային վարկեր՝ 20-30 տարով՝ 3-4-5 տոկոսով: Եթե մարդու ամսական մուծումը լինի գրպանին չցավեցնող՝ այսինքն իր աշխատավարձի փոքր տոկոսը՝ 100-150 դոլար, հիմնականում մեր բնակիչները կկարողանան նոր բնակարան ձեռք բերել»,- նկատում է Վահե Պետրոսյանը։

«Մենք խոսում ենք բնակֆոնդի ռենովացիայի մասին, որն ահռելի միլիարդների ծրագիր է: Պետբյուջեն բնականաբար չի կարող ֆինանսավորել՝ սովետը վերացել է և պետք է մասնավորի ուժերով լինի: Պետության գործը պետք է լինի այն, որ  առաջին հերթին մշակի լավ նորմատիվային կարգավորումներ՝ որն արդեն արել է, երկրորդը՝  պետք է ստեղծի հարկային այնպիսի  միջավայր, որպեսզի մասնավորը նետվի դեպի բնակարանաշինության շուկա: Եթե լինեն լավ վարկային պրոդուկտներ, օրինակ 30 տարով 3 տոկոսով վարկ, այդ պարագայում ցածր եկամուտ ունեցող մարդիկ կկարողանան օգտվել այդ հնարավորությունից։ Դե բնական է, փող չաշխատող մարդը չի կարող ոչ մի բան առնել, բայց եկեք այսպես նայենք, որ փող չաշխատող չկա և չաշխատողներն ինչ-որ տեղից ունեն գումարի աղբյուր: Մարդը եթե անգամ վարձով է ապրում, պետք է հասկանա, որ տուն գնելու պարագայում իր վարկային բեռի սպասարկումը վարձից էժան կլինի»:

Ինչպես վստահ լինել, որ սեյսմիկ անվտանգության  նորմերը պահպանվում են: Միայն փաստաթղթերի ստուգումը բավարա՞ր է

«Իմ կարծիքով ցանկացած պարագայում միշտ էլ խնդիրներ կան, բայց հիմնականում այդ ռիսկերը փակած են։ Իհարկե, կարող են լինել անբարեխիղճ կառուցապատողներ, որ 15 դոլար խնայելու համար մարդկանց դնեն սեյսմիկ ռիսկի տակ, բայց այնտեղ խնայողությունն այնքան շոշափելի չէ, որ ինքն իր ռեպուտացիայի մասին մտածի: Այստեղ ուրիշ հարց կա, որ օրինակ քաղաքաշինական ծրագրեր իրականացնողների միջև մրցակցություն կա, սակայն անորակ արված շինարարությունը կարող է 18-20 տարի հետո ցույց տա որ անորակ էր: Այդ առումով գոյություն ունեն տարբեր մարմիններ, այդ թվում տեսչական մարմին, որոնք պարտավոր են վերահսկել: Գործիքներով հիմնականում օժտված են տեսչական մարմնի մասնագետները, ունեն բետոնի «մարկա» չափելու հնարավորություն և այլն»,-ասում է Պետրոսյանը:

Ըստ նրա,100 տոկոսով վստահություն, իհարկե չկա, բայց բավականին բարձր է այդ վստահությունը: Անգամ եթե նորակառույց շենքում կառուցապատողն ինչ-որ խախտումներ է արել, միևնույն է այնտեղի նորմատիվային բազան այնքան հզոր է, որ այն երկրաշարժի ժամանակ վերջինն է փլվելու, քանի որ 10-20 անգամ ավելի ռիսկային են,քան  այն հազարավոր խորհրդային շենքերը։ 

ՀՀ-ում գործում են սեյսմակայուն շինարարության նախագծման նորմեր, որոնք նախորդ տարի որոշ փոփոխությունների  են ենթարկվել։ Փաստաթուղթն այժմ կոչվում է «երկրաշարժադիմացկուն շինարարություն, նախագծման նորմեր», Zarkerak.am-ի հետ զրույցում նշեց Քաղաքաշինության կոմիտեի նախագահի տեղակալ Դավիթ Գրիգորյանը։ Վերանայվել են մի շարք դրույթներ, խստացվել են պահանջները։ Փոփոխության հիմքում դրված է նոր սեյսմիկ վտանգի գոտիավորման քարտեզը, որը մշակվել էր 2019-2020 թվականներին ։ Նախորդ քարտեզով մենք ունեինք 3 սեյսմիկ գոտի, հիմա էլ , բայց  բովանդակային առումով  փոփոխվել է։ Հիմա Երևանը գտնվում է 2-րդ գոտում, նախկինում ՝ 3-րդում էր, բայց չի փոխվել սեյսմիկ վտանգը: Ռիսկային գոտու պահանջները խստացվել են նաև Վայոց Ձորի մարզում, Սյունիքի  հյուսիսային թևում և Արմավիրի , Արագածոտնի մարզերի հարավային մասում:

Դավիթ Գրիգորյանի խոսքով, անվիճելի փաստ է ու բոլորս գիտենք, որ բնակֆոնդի և հասարակական շենքերի այն մասը, որոնք նախագծվել և կառուցվել են խորհրդային միության ժամանակներում,սեյսմիկ ռիսկն այն ժամանակ թերի է գնահատված եղել, իսկ այժմ ավելի բարձր չափանիշներ են սահմանել: Մենք ունենք նաև Սպիտակի երկրաշարժի փաստը, երբ մենք տեսել ենք, թե որ շենքերն ինչպես են դիմակայում ցնցումներին, և  այսօր կարող ենք տալ նախնական գնահատական, թե որ շենքերն են ու ինչքան կան նման շենքեր:

«Բայց մենք չունենք այդ պատկերը, քանի որ չունենք բնակֆոնդի մասին հստակ ինֆորմացիա։ Սակայն այդ ուղղությամբ մի շարք քայլեր են ձեռնարկվում: Նախ մենք օրեր առաջ հաստատեցինք բազմաբնակարան շենքերի պահպանման, շահագործման և արդիականացման նորմերն ու կանոնները, որով մենք հույս ունենք, որ որոշակիորեն հստակ դրույթներ սահմանվեցին, թե ինչպես պետք է պահպանել ու շահագործել շենքերը։ Դա հնարավորություն կտա, գոնե չվատթարացնել արդեն իսկ եղած վիճակը»:

Պաշտոնյայի փոխանցմամբ, ծրագրված է ևս մեկ նախաձեռնություն, որը շրջանառվում է՝ դա շենքերի անձնագրավորումն է: Տարիներ շարունակ զբաղվել ենք այդ ուղղությամբ և հույս ունենք, որ մոտակա ամիսներին այն դրական լուծում կստանա: Դա թույլ կտա, որ մենք բոլոր շենքերում գնահատենք գոյություն ունեցող իրավիճակը՝ փաստացի տեխնիկական վիճակը, ընդգծում է Գրիգորյանը։

«Հուսանք, որ սա շատ չի ուշանա, բայց կան հարցեր, որոնք չենք ուզում շտապ անել, այլ ուզում ենք ամեն ինչը լավ ընթանա, հանրային քննարկվի, քանի որ տարբեր, այդ թվում հակառակ կարծիքներ կան, այն որ  անձնագրավորումն իր հետ կարող է բերել ֆինանսական որոշակի բեռ և այլն։ Փաստաթուղթն առաջիկայում կներկայացվի կառավարության հաստատմանը։ Հույս ունեմ,որ գոնե մինչև ամառ այն կներակայացվի արդեն Ազգային ժողով»:

Դավիթ Գրիգորյանը խոսեց մի քանի ծրագրերի մասին, որոնք Քաղաքաշինության կոմիտեն և այլ գերատեսչություններ և համայնքներ  միասնական ուժերով և սուբվենցիոն ծրագրերի միջոցով փորձում են իրականացնել։

«Ներկայում քաղաքաշինության կոմիտեն Ստեփանավանում և Աշոցքում նախաձեռնել է երկու թաղամասերի վերակառուցման և նոր շենքերի՝ նոր թաղամասերի կառուցման գործընթաց, որն ընթացքի մեջ է: Ստեփանավանում ունենք Աշոտաբերդ կոչվող թաղամաս, 296 ընտանիք բնակվում է այդտեղ՝ փայտից տնակներ են ու ոչ բարվոք վիճակում են, մենք հիմա փորձում ենք այդ երկու թաղամասը մեկը Ստեփանավանում մեկը Աշոցքում՝ նոր շենքերով փոխարինել»:

Նորակառույցների վերահսկողության մասով կոմիտեի պաշտոնյան ընդգծում է մի քանի փուլեր։ Այն իրականացվում է նախագծման փուլից սկսած։ Շինթույլտվությունից հետո՝ հաջորդ փուլը  շինհրապարակում է՝  նախ լիցենզավորված մասնավոր ընկերությունները շինարարության տեխնիկական որակի վերահսկողություն են իրականացնում, աշխատանքը ստուգում է նաև տեսչական մարմինը։   

«Խախտումներ արձանագրվում են, պարզապես խախտումների աստիճան կա և հիմնականում արձանագրվում են ոչ շատ լուրջ խախտումներ, բայց լուրջ խնդիրներ ևս լինում են: Մենք ունեցանք դեպքեր, որ տեսչության իրականացված ստուգումների վարույթի արդյունքում լիցենզիաներից զրկեցինք մի քանի շինարարական ընկերության, մի շարք տուգանքներ նշանակվեցին: Ուզում եմ նաև ընդգծել,որ մենք ունենք շենքերի կառուցման կուլտուրայի որակի աճի վրա»:

Դավիթ Գրիգորյանը նշում է նաև,որ  ակտիվ է համագործակցությունը Կառուցապատողների ասոցիացիայի հետ, փորձում են նրանց բարձրացրած հարցերը քննարկել, լուծումներ տալ։

«Մեր իրավասությունների շրջանակում  փորձում ենք ամեն ինչ անել՝ քաղաքաշինական և օրենսդրական գործընթացների մասով, որ կարողանանք քաղաքաշինական գործունեության ոլորտում իրենց ավելի լավ պայմաններ առաջարկել»։

Արաքսյա Փաշոյան